روزنهٔ لنز (f/stop) چیست؟
روزنهٔ لنز که با نام‌های مختلفی مانند دیافراگم، گام F، گشادگی لنز و. . . شناخته می‌شود، اشاره به قطر نسبی روزنهٔ ورودی نور به لنز دارد. هر چه این روزنه بزرگ‌تر باشد نور بیشتری می‌تواند به دوربین وارد شده و به سنسور برسد و هر چه کوچک‌تر باشد
نور کم‌تری وارد می‌شود. اندازهٔ این روزنه قابل تنظیم است و توسط مکانیزمی به نام صفحهٔ مردمک (بخاطر شباهت به مردمک چشم انسان) که متشکل از چند تیغه‌ٔ نازک روی هم است، روزنه بازتر یا بسته‌تر می‌شود
روی لنزهای قدیمی‌تر حلقه‌ای وجود داشت که می‌شد با کنترل دستی اندازهٔ روزنه یا دیافراگم لنز را تغییر داد. اما در لنزهای دیجیتال جدید این حلقه حذف شده و تنظیم اندازهٔ روزنه لنز از طریق کنترل‌های روی دوربین به صورت الکترونیکی انجام می‌شود.
وجود حلقهٔ تنظیم دیافراگم روی لنز برای مواردی که می‌خواهیم از لنز در شرایط غیر متصل به دوربین استفاده کنیم و باید دیافراگم را دستی تغییر دهیم مفید است، مثلا هنگام استفاده از حلقه‌های الحاقی یا استفاده از فانوس یا لنز معکوس برای گرفتن عکس‌های ماکرو.
را روزنهٔ نسبی لنز می‌نامند، زیرا با نسبت فاصله کانونی و اندازهٔ فیزیکی روزنهٔ لنز ارتباط دارد. عملا فاصله کانونی تقسیم بر قطر روزنهٔ لنز عدد دیافراگم یا f/stop را تعریف می‌کند. بنابر این یک روزنه به اندازهٔ 12.5 mm در لنزی با فاصله کانونی 50 mm عدد دیافراگم 4=50/12.5 یا f/4 دارد و در لنز 100 mm عدد f/8. بنابر این گشادگی روزنهٔ لنز با در نظر گرفتن فاصله کانونی عدد دیافراگم را تعریف می‌کند.
از این فرمول مشاهده می‌کنید که عدد دیافراگم با اندازهٔ گشادگی روزنهٔ لنز نسبت معکوس دارد، یعنی هر چه قطر روزنه بیشتر باشد، عدد f کوچک‌تر است و هر چه قطر کوچک‌تر باشد، عدد f بزرگ‌تر است.
اما صبر کنید. محاسبه‌ٔ f/stop نکتهٔ دیگری نیز دارد. نسبت عبور نور از دیافراگم با توان دوم اندازه شعاع روزنهٔ لنز نسبت دارد (چون نور ورودی متناسب با سطح گشادگی لنز است که اگر روزنه را به شکل دایره در نظر بگیریم سطح آن متناسب با توان دوم شعاع آن است).
بنابر این اگر سطح را در نظر بگیریم، به ضریبی برابر با جذر عدد 2 = 1.414 یا به صورت گرد شده 1.4 می‌رسیم که با ضرب عدد دیافراگم در این عدد هر بار سطح روزنه نصف می‌شود و بنابر این میزان نور ورودی نیز نصف می‌شود.
بنابر این توالی اعداد دیافراگم استاندارد بر اساس این محاسبه به دست می‌آید.
با این محاسبه اعداد دیافراگم استاندارد برابر خواهند بود با:
f/1.0, f/1.4, f/2, f/2.8, f/4, f/5.6, f/8, f/11, f/16, f/22, f/32 در لنزهای جدید برای دقت بیشتر در تنظیم نور، گام‌های نصف یا یک سوم نیز برای دیافراگم در نظر گرفته‌اند و اعداد دیافراگم زیر را ایجاد کرده‌اند:
f/4, f/4.5, f/5.0, f/5.6, f/6.3, f/7, f/8, f/9, f/10, f/11, f/12.5, f/14, f/16
